BY RINUS VAN DER HEIJDEN, JAZZNU
INSTANT COMPOSERS POOL REGEERT ABSOLUUT SOEVEREIN
De Instant Composers Pool treedt niet meer zo vaak op in Nederland. Het orkest heeft zijn werkzaamheden grotendeels verlegd naar het buitenland. Als de ICP daarom weer eens concerteert in Nederland, dien je er als rechtgeaarde muziekliefhebber als de kippen bij te zijn. Paradox in Tilburg boekte de tienmansformatie en dat bleek een gouden greep.
De ICP balanceert dezer dagen tussen verdriet en vreugde. Waar het verdriet vandaan komt is duidelijk. Een van de drie oprichters, pianist Misha Mengelberg, verkeert in de eindfase van zijn leven. Contrabassist Ernst Glerum vertelde tijdens het concert, dat de muzikaal leider van ICP in een verpleeghuis is opgenomen en 24 uur per dag vezorging behoeft. Het orkest is aangeslagen, dat is te merken. Dat was al zo toen bekend werd dat Misha Mengelberg aan een heftige vorm van dementie leed en niet meer zou kunnen optreden. Het verdriet duurt voort nu de pianist/componist/leider verder aftakelt.
Misha Mengelbergs verdiensten voor het orkest als componist liepen als een rode draad door het concert in Tilburg. Maar ook een vleugje vreugde. Want Ernst Glerum kon aankondigen dat invaller-pianist Guus Janssen sinds enkele weken het nieuwe, vaste ICP-lid is geworden. Een dankbaar applaus uit de zaal ondersteunde deze woorden. En dat was volkomen terecht: de pianist is uit hetzelfde ‘rare’ hout gesneden als de overige ICP-musici en dat is absoluut nodig om te kunnen bijdragen aan het zeldzaam kostbare gehalte dat het orkest in de 48 jaar van zijn bestaan heeft opgebouwd.
SOEVEREIN
De ICP is een soevereine instelling op het gebied van moderne gecomponeerde en geïmproviseerde muziek. Waar ter wereld zou nog zo’n formatie toeven? De individuele kwaliteiten van de tien groepsleden zijn uitzonderlijk: zij zijn allen musici die hun sporen al vele jaren in het landschap van de Nederlandse improvisatiemuziek hebben nagelaten. Maar dan komt daar de zo broodnodige hechting als orkest nog om de hoek kijken. Het is telkenmale adembenemend om mee te maken hoe het tentet de uitgevoerde composities naar zijn hand zet en er volkomen nieuwe richtingen aan meegeeft.
Het bovenstaande werd deze avond onderstreept in ál het muzikale materiaal dat werd gebracht. In een van de vele Herbie Nichols-stukken op het ICP-repertoire en ook in Misha Mengelbergs Rollo nr. 4 en Rollo nr. 5. Of in zijn Samba Zombie, een stuk dat hij ooit schreef voor zijn samenwerking met altsaxofonist Piet Noordijk en contrabassist Rob Langereis. En wat te denken van de Mengelberg-bewerking van Locomotive van het zo beroemde Thelonious Monk-album Straight, No Chaser. Het bevatte een overrompelende tenorsaxofoonsolo van Tobias Delius die bij de schrijver dezes een bijna vergeefse strijd tegen de tranen veroorzaakte. De solo werd overgenomen door viool en klarinet om daarna in een orkestrale uitbarsting terecht te komen, die weergaloos was.
En dát is nu precies wat de Instant Composers Pool zo uniek maakt: die schijnbaar achteloze omschakeling van gegrondveste improvisaties naar de zo brede traditie van de Afro-Amerikaanse muziek die jazz heet. Maar in het kenmerk van de ICP zit meer besloten: onder meer Europese marsmuziek, volksdeuntjes, oude melodietjes, swing, swing, swing en gecomponeerde Amerikaanse muziek – zoals in een nieuwe compositie van Ab Baars. Hij nam daarbij als uitgangspunt drie liederen van Charles Ives, die het ganse arsenaal van de ICP blootlegden. En ook hier weer kwam ontroering om de hoek kijken: Cellist Tristan Honsinger nam de taak op zich van zanger van de liederen. Dat pakte uit in een declamatie van de teksten, met een krakende, ongeschoolde en volgens de regelen van de kunst ongeschikt stemgeluid. Maar het gaf een ongekende meerwaarde aan de compositie. Top!
Tristan Honsinger trad deze avond meerdere malen op de voorgrond: als zanger in Restless in Peace en in de rol van Conduction, zoals Ernst Glerum aankondigde. Dat betekende Tristan Honsinger als dirigent voor de troep. Met stijve, sprietdunne beentjes dansend, krom gebogen, met de armen zwaaiend en bekeken door zijn mede-bandleden. Niemand lachte en dat is maar goed ook: deze Conduction is alleen de Instant Composers Pool waardig.
JOJO BUITENZORG
Het nieuwe bandlid Guus Janssen bracht zijn eigen Jojo Drive in – herinnerend aan het beroemde Nederlandse drafpaard Jojo Buitenzorg – trompettist Thomas Heberer One Thing All At Once en de toegift kwam op rekening van Eric Dolphy. Zijn Two Four Five was wederom een bewerking van Misha Mengelberg. Hoe divers kun je een concert samenstellen, mag je dan constateren.
De ICP bevestigde met zijn concert in Tilburg voor de tig-ste keer dat het op onbereikbare hoogte verkeert. In elk stuk dat wordt aangepakt sluimert de blues, reiken weerbarstigheid en huiveringwekkende melodische en harmonische schoonheid naar elkaar, wordt elke muzikale grens uitgegumd, treedt de wereld van Hemelse Muziekoppermachtig naar buiten. En al wordt er iets te vaak beweerd dat de ICP vrijwel alles aan Misha Mengelberg heeft te danken, dan moet daarbij zeker worden weerlegd dat dit zonder de wisselwerking met deze groep uitzonderlijke muzikanten nooit tot stand was gekomen. De Instant Composers Pool moet moedig voorwaarts gaan.